પોલિપ્રોટિક એસિડ કોને કહેવાય ? પોલિપ્રોટિક એસિડ અને તેના આયનીકરણનું ઉદાહરણ આપો.
પોલિપ્રોટિક ઍસિડ : જે ઑસિડ તેમના પ્રતિ આણુમાં એક કરતાં વધારે આયનીકરણ પામે તેવા પ્રોટોન ધરાવે છે તેમને પોલિબેઝિક અથવા પોલિપ્રોટિક ઍસિડ કહે છે.
ડાયપ્રોટીક (બેઝિક) ઍસિડ : જે એસિડ તેમના દ્રાવણમાં પ્રતિ અણુ બે આયનીકરણ પામે તેવા પ્રોટોન ધરાવે તેમને ડાયપ્રોટિક અથવા ડાયબેઝિક ઍસિડ કહે છે.
ઉદા. $\mathrm{H}_{2} \mathrm{X}+_{\text {(aq) }}+2 \mathrm{H}^{+}+\mathrm{X}^{2-}$ $\mathrm{K}_{a}$ જેનું નીચે પ્રમાણે બે તબક્કામાં આયનીકરણ થાય છે.
$(i)$ $\mathrm{H}_{2} \mathrm{X}+\mathrm{H}_{2} \mathrm{O}+\mathrm{H}_{3} \mathrm{O}^{+}+\mathrm{HX}^{-} \mathrm{K}_{a} (i)$
$(ii)$ $\mathrm{HX}^{-}+\mathrm{H}_{2} \mathrm{O}+\mathrm{H}_{3} \mathrm{O}^{+}+\mathrm{X}^{2-} \mathrm{K}_{a}$ $(ii)$
તેમાં $\mathrm{K}_{a}$ $(i) >$ $\mathrm{K}_{a}$ $(ii)$ હશે અને $\mathrm{K}_{a}$ $(i)$ $\times \mathrm{K}_{a}$ $(ii)$ $=\mathrm{K}_{a}$ થશે.
ડાયપ્રોટિક ઍસિડનાં ઉદાહરણો : ઓક્ઝેલિક ઍસિડ $\left(\mathrm{H}_{2} \mathrm{C}_{2} \mathrm{O}_{4}\right)$, સલ્ફયુરિક એસિડ $\left(\mathrm{H}_{2} \mathrm{SO}_{4}\right)$, કાર્બોનિક એસિડ $\left(\mathrm{H}_{2} \mathrm{CO}_{3}\right)$, સલ્ફયુરસ એસિડ $\left(\mathrm{H}_{2} \mathrm{SO}_{3}\right)$, એસ્કોર્બિક એસિડ વગેરે.
ટ્રાયપ્રોટિક ઍસિડનાં ઉદાહરણો : ફોસ્ફોરિક એસિડ $\left(\mathrm{H}_{3} \mathrm{PO}_{4}\right)$, સાઈટ્રિક એસિડ.... વગેરે.
પોલિપ્રોટિક ઓસિડના દ્રાવણમાં $\mathrm{H}_{2} \mathrm{~A}, \mathrm{HA}^{-}$અને $\mathrm{A}^{2-}$ નું મિશ્રણ હોય છે.
$25\,^oC$ તાપમાને બેઇઝ $BOH$ માટે વિયોજન અચળાંક $1.0 \times 10^{-12}$ હોય, તો તેના $0.01\,M$ જલીય દ્રાવણમાં હાઇડ્રોક્સિલ આયનની સાંદ્રતા .......... હશે.
$0.01\, M$ ગ્લાયસીન દ્રાવણની $pH$ શું છે? $298 \,K$ એ ગ્લાયસીન માટે, $K{a_1} = 4.5 \times {10^{ - 3}}$ અને $K{a_2} = 1.7 \times {10^{ - 10}}$
$0.004 \,M$ હાઇડ્રેઝીન દ્રાવણની $pH$ $9.7$ છે. તેનો આયનીકરણ અચળાંક $K_{ b }$ અને $pK _{ b }$ ગણો.
ફિનોલનો આયનીકરણ અચળાંક $298$ $K$ તાપમાને $1.0 \times 10^{-10}$ છે. $0.05$ $M$ ફીનોલના દ્રાવણમાં ફિનોલેટ આયનની સાંદ્રતા કેટલી હશે ? જો દ્રાવણ $0.01$ $M$ સોડિયમ ફિનોલેટનું હોય તો આયનીકરણ અંશ કેટલો હશે ?
ઍસિટિક ઍસિડનો આયનીકરણ અચળાંક $1.74 \times 10^{-5}$ છે. તેના $0.05$ $M$ દ્રાવણમાં વિયોજન અંશ ગણો. દ્રાવણમાં ઍસિટેટ આયનની સાંદ્રતા અને તેની $pH$ ગણો.